Julii Sillig epistola critica de locis aliquot corruptis Taciti [microform]

- V, .. ■<■■,.

**^-^v

Vi

'■ ■•* i-

•■-■e'^

'■-i' ■■ .■ f.' ■■■

*«.*=?

W'^

,mrH ■

>-?^v

^yf

DE

■■ - -.e

'■^tt^

LOCIS ALIQUOT CORRUPTIS TACITI

X

X

/

AD

-3* ■ ■

■ .-■'^^
i

^

\\

);_. .. '.^.■. .

VIRUM AMPLISSIMUM EQUITEM SPLENDIDISSIMU3I

:■:■{:

CHMST. EBN. AUG. GROEBBX>

;■<«■. -A',^<i' ■ ,fi' • i-<r -..>*>:■.' ;■?■
'r-:^ .^.ii-^"-. ■ • ■"Ail.?;^:"' ■ ■.

■3^4'-"^x!£^-*,'-'''-' •. ■■• •■■V^*i"ii ••'
• •,M-.'';:, '-?tS^^:...i ".,••-•• , J^ *■■•
""," '■'"^i:j^".-r:> ". • .-

-^v

ANTE HOS XXV. ANNOS AD GYMNASIUM DRESDENSE REGENDUM

iW: ■'

. -»-^

\^^

VOCATUM.

^^.

""* -.^»^;;''^':'^^-- ■^'=?^c^- :

•f;fr

m:

),■:■:

i

,^

f^^' ■ ;• ■ .

A'. ■

-.,i» " -,-JC,
■, "' V» '■■

X'j^^

i/-

■J,

■?«'■.;•-• .■•■•^•- :-i*-S-^ -
: '"■'-si • "•' '■'■

y^y"

' ::>t -•

'^

••^■■■•t>:-

' ■-( : - ■

t _■' "' ■• - . 1

•. ^ .
■ •.. ; .«- N

-^'' '■ ••;i)*'.

.*.:■: - ' •:^.
i'. y •• •• . ,i

'^T' •.:;*.-;'■
<"- '. ■>■ • i'/

'- ■■-'•^

• ■ ;'*,r .; '

v:..-Ci:t^f

N7T?:

!r*

ri?-«.;

SBA^

:■«..-'-

■'?•..,.-'

v^-a-*/ . :*^: s.v>;' .- - .rjpp*5**.'^ ^um.^ .,. - ;-.:.; ., ,"i**|};:?';>r.^-:; _...,- , ^ ..^"C-U
TYPIS HBINHOLDI BT fl^QRIJM TTPOCptt RE6a f

MDCG(nCX3m.

■.-t-

i -^ -*-•*

^■^-il

J

^

,»'.'^.. .'j.»s

■ ^ '* ■nr^'^'"

-'^W^^WIWtW:

|lp» I « If ff

l-i

.1: -■<■■

■' !'■

■l..'

'■ * '-. ^ ^^■^^^■.''■'

■ ■■ I ',•>,•.?' ::^:>,':

( f. - ■ vi ^.v ■*U'' \
■- ■ ■•} ',r« ■^ii;?i"~'

•'■;'-'jl.^»;-'^- ■K ; ■'^->;.i^*

,'.«

.|.'i»'.'ti»,)Ri

-ii-

(

• ''VJ''' ''■;'•■■':, ''

'■ ■■ ■f^' f-.'^^im&^7^.i!^

■ ■'. .'■» < ',,--.i' ■'.''

'■'-,-''^..r-V-'

.^ ■•.-^^■'■■^'^- ■'s ■

.- '. ■ ■.■.■u.'-;'- .^ ►i?^
_', ''V '-'•<:.■? ^;.;^iji^;:ii,P

'?•>:■;:■;.',■ V-

■■v0 "■- ••^^;?!^^::)^»;

... ■•*-■•.<-,'

■ . . - ■> ■

^-

1»^

,>■

^

..:.*i^?.:C

*■

■- ,;ja.

■ '■••■■' '^•' ■#

ji;f'':.

v"'::'^^')"/ ':-U-',f^m >' ■■*?l{f«K;;i{^v(i^^^

tl' r I Al ■ I ,|^"ifcfc:- * ---*^

i^^ttiMiJlK

•? >'■-.■ .,. ••

.i»! i.. ,--J

''f"i-'..''' . '■•.'',<>.-',*.'''"•<'

Ke(

Loeds aiitiquiisi si credimus, Rector GraTissime, geuus humauum quatuor aetates
habuit, quanim alia alii successerit, neque prorsus inepta fuit eorum homiuum dis-
quisitio, qui qualis futura esset hominum posthac genitorum, inyestigare conati sunt.
lam ut multi olim exstiterunt, qui yariis iisque non leribus argumentis confisi omnibus
primorum hominum nepotibus ferream aetatem attribuerent, cuius sententiae, si nunc
Tiverent, grayissimas causas afferre possent, nunc sunt, qui non minus probabiiiter
papyraceam aetatem nos ingressos esse dicant Nec immerito : scribuntur enim infinita,
ueque alia ut videtur de causa quam ut officinis chartaceis suus honor stet quaestus-
que, et adsit, quod laxas seombris det tunicas. Quapropter Tu, sat scio, multum mi-
raberisy quod nos, quibus Tuum de inani illo studio iudicium prudens et subactum
bene sit cognitum, hoc ipso laetissimo et auspicatissimo, qui Tibi afifulsit, die gratu-
landi causa aliquot paginas atramento impressorio infectas Tibi mittere in animum iu-
duximus. Nec multum abfuit, quin totum hoc nostrum consilium abiiceremus, nisi aliae
causae dubitationi nostrae obstitissent. Ac primum quidem couYeniens videbatur
huius ipsius diei soiemnitati, aliquid nugarum philologicarum interponere easque tanquam
muemosynon quamyis leve laetitiae nostrae iu medium afferre; tum nos non fugiebat,
quanto studio Tu semper rem programmaticam scholarum (iicebit enim rei noyae no-
vum imponere vocabulum) prosequereris, cuius studii Tu admodum uuper luculentum
exemplum edidisti, ut non dubitaremus quantum in nobis esset sententiam Tuani, quae
a salso illo sed quod iatine vix possit exprimi dicterio Friderici Augusti Wolfii non
multum abest, re comprobare; postremo, isque nobis fuit louge acerrimus ad scriben-
dum stimnlus, morem a maioribus traditum, quo solemnitates scholasticae programmate
aliquo vel epigrammate celebrantur, negligere noluimus, eoque miiius, quo magis Te stre-
uuum esse vindicem fortemque defensorem rerum novimus omnium, quae maiores
prudeuter iustituerunt nobisque excolendas mutatisque temporibus sobrie accommodan-
das' reliquerun^ Itaque speramus, Te consueta iila qua uos ornare soles beuevolentia pla-
cidoque vultu has nugas excepturum esse, quas hanc certe excusationem habituras
putamus, quod argumeutum tractant a rei scholasticae natura non alienum, siquidem
gymnasia uostra uunc certe rerum philologicarum tractatione nondum prohibentur.
Sed ne longiore prooemio Te moremur, ad rem ipsam transeamus.

In reliquiis literaturae Romanae paucae exstant, quae variis nominibus animos lectorum
magia alliciant, quam dialogus ille de oratoribus, qui per ipsos codices manu scriptos Cor-
itelio Tacito primo in historia Romana asseritur. Cuius libelli dotes prorsus singulares ex-
ponere, tuni de quaestione nuuc a nakii pertractata, B«m libri manu scripti verum aucto-
vMi prodBdeiint, disserere qviini iam memm non sit, neque intra canceUos paucarum pa-

iW!?--*r'

*V-¥»*^

"V .^r."'^V.

f.

gellarum iaHis dlsputatio coerceri queat, satis habui videre, num ad yerba eius, quae
per temporum iiiiuriam iiisiguiter deturpata omues sciuut, einendauda aliquid afferre
possem. Quo maior autem illius libelli praestautia est, eo gravius offeudimur miris
illis et multis corruptelis, quibus et casus in his rebus uimis saepe domiuaus et li-
brariorum iuscitia vel uegligentia eum iuquinavit. Illi ut magiiae lacuuae tribueudae
sunt, quae nou parvam dialogi partem ut desideremus faciuut, ita bis leviores qui
sunt in singuKs vocibus Tel etiam syllabis naevi imputaudi, quibus lectores quavis
fere pagina quominus aut sententiam scriptoris recte iuteliigere aut verbomm elegauf-
tiam auimo percipere possiut prohibentur. Et huic quidem miserrimae sane eius dia-
logi couditioni debetur, quod iuventuti literarum bonarum appetenti, uti nuiic res se
habet, ad legendum iu mauus tradi vix potest, quae ipsa potissimum causa me
impulit, ut per hanc scribendi occasiouem laetissimam solemnitate scholastica mihi
oblatam de paucis quibusdam huius aurei Hbelli locis perquam vitiatis seutentiam
meam qualemcunque aperirem eamque Tuo iudicio, Yir Gravissime, subiicerem. Et
erat saue, quum timerem, ne uni alterive supervacanei aliquid fecisse operaraque iu
re prorsus inutili posuisse viderer, quum hic dialogus, qui postquam a Schulzio anuo
superioris seculi octogesimo octavo editus est, per longum deinde temporis spatium
a Tiris doctis minus respiciebatur, nostra aetate tot ingenia exercuerit, ut omuia iam
acta et in eum, qui denuo animum ad hanc telam texendam convertisset , illud ykavx
elg 'Ad-Vjvag coufictum esse putares. Uti euim uuper vix annus praeteriit, quin nova
aliqua editio orationis Lycurgi Leocrateae in lucem emitteretur, idem uuuc evenit
diaiogo de oratoribus, cui adeo laetum sidus exarsit, ut hoc ipso anuo tres eius edi-
tiones simul prodierint. At vel sic, post quamvis sedulam et strenuam virorum doc-
tissimorum operam multa restaut, de quibus ampliandum censebuut, qui statum causae
de qua agitur libero candidoque iudicio intuentur. Cuius rei causae cum aliae afferri
possuut, quas enumerare non est huius loci, tum ea graTissima mihi videtur esse, quod
qui operam in dialogo Taciti emendaudo collocarunt miuus quam par erat codicum,
quorum beneficio libellus praestantissimus ad uostram aetatem pervenit, uaturam .et
indolem aut perspexerunt aut perspectam curarunt. £x quo eiiim lo. Casp. Orelliusi
cui viro id datum est ut non minore in inveniendis subsidiis criticis variorum. scrip-
torum et vetustissimis et integerrimis felicitate quam iu inventis ntendis dexteritate
gloriari possit, primam dialogi editionem Lipsianam a. 1574. chartis octonis einissam
sed postea tam ipsius Lipsii quam ceterorum editonim culpa in oblivioiiem adductam
denuo in lucem protraxit, et fere eodem tempore excerpta codicis Farnesiani, quo iam
Lipsius usus fuerat, a Niebuhrio, Schluttigio et Schrantio facta cum viris doctis sunt
communicata, verioris de oratione qualis in dialogo est iudicii ferendi facultatem da-
tam constat, et qui post hoc tempus editiones eius curarunt, amplius quid a se fla-
gitari videre debebant quam ab iis, quibns, quum dialogum ederent, illis fontifous non-
dum uti licuit. lam illud quidem valde molestum accidit, ut quatuor illi viri, qaos co-
dicem Farnesianum omnium praestantissimnm inspexisse modo dixi, non paueis in
locis iiiter se dissentiant et diversa tradant, quamquam hoc incommodum, doiiec quiu-

tus aliquijii librum Faruesiauum adhibitis illorum coIlatioDibus denuo excusserit, quo^
dammodo per Ludoyicum Trossium resartum est, qui nnperrime accuratissimum codi-
cis illius, iinde Farnesianus quoque descriptus est, autiquissimi sed nunc ut videtitr
deperditi, cuius apographon Farnesianum seculo XV. factum Lipsius cum Niebuhrio
et duobus eius coHatiouem supplentibus usurparerat, alterum apographon manu loTiau
Pontani a. 1460. scriptum et Leidae in bibliotheca Perizoniana asservatam Hammone
edidit, ut huius libelli ope plenius iam iudicium de Farnesiaui codicis lectiouibus et
de virorum, qui eum excerpsemnt, fide ferri possit, quamquam igitor hoc yalde mo-
lestum accidit, nihilominus quae sint illius codicis Tirtutes, quae ritia, clarissime iam
patet. £t ut de aliis, quae commemorare possum, taceam, de uno ritio quod ei cum
permultis aliis cum aliorum scriptorum tum ipsius Taciti codicibus commune est, pau-
ca nunc dicere placet, quia in illud vitium intuens tauquam viam detexisse mihi ri-
deor, qua oratio praestantissimi libelli aliquot locis emendari possit Neminem sci-
licet fugit, quoties in codicibus etiam optimis et Tetustissimis syllabae alicuius to-
cabuli ab iisdem tcI similibus syllabis proximis haustae fuerint tcI etiam mera libra-
riorum negligentia iuterciderint, quod adeo in causa fiiit, ut saepe totae Toces interirent.
£t quum praeeunte Ryckio ad Tac. Ann. XU. 63. hoc Titium a scribis codicum Ta-
citi Florentinorum ,• maxime eius qui annalium libros posteriores cum historiis com-
piectitur, admissum esse Tidissem, hac obserTatioue tanquam certa duce fretus ali-
quot locos historici summi corruptos restituere sum conatus, cuius medelae operibus
praestautissimis a me adhibitae exempla quaedam iu iis exstant, quae ephemeridibus
liter. lenens. a. 1834. VoL IV. p. 261 — 268. inserui, alia ad Nicolaum Bachium me-
um, quem Tu quoque immatura morte uuper defunctum multum doles, misi, qui co-
namina mea tcI in ipsam suam editionem Taciti recepit tcI certe in adnotati6ne com-
memoraTit; t. ad Ann. XI. 18. XII. 31. 33. XIII. 26. XIV. 16. Oum hoc amico
candidissimo emendatioues etiam uounullas huius dialogi communicaTcram , quas ita
probaTit, ut eas Tcrbis scriptoris inserere non dubitaret. £t primum quidem cap. 10.
ex h*c ingenHs ex his assenmsy quod Farnes. habet, fingebam hinc ingentis exiisse
assensus; tum cap. 31. e Testigiis eiusdem Farnes. qui habet: qui quasdam artes
audire omnes liberaliter debet, orationem scriptoris ita refiuxi: quiquasdam artes hau-
rire (ita iam Lipsius) tcI exhflurire, omnes libare leriter debet, quod miror a nupero quo-
dam editore ea de causa improbari, quod tum lemter ex abundanti addatur Tcrbo libare,
,yCum libare et delibare iam per se significent leTiter aliquid degustare et quasi primoribns
labris attingere", quasi uou sexceuties Toces ioodvifa^oi copuientur quod inprimis de ad-
Terbiis Tcrbo otiose quodammodo additis Talet; t. Bach. ad Tacit. VoL II. p. LIV. Tertium
ut non ex eodem foute deriTatum hic uon commemorarem, nisi quae hucusque de dialogo
de oratoribus meditatus sum, iu unum locum congerere TcUem; capite euim 27. pro Apri-
na disceptatione cerivisimia causis palaeographicis motus faciebam Apriilla disceptatione.
Sed haec ut sunt paulo lcTiora et de locis prolata, qui a Tiris doctis ita tentati
eraut, ut magnis syUabamm Tocumqae mutationibus abstineretur, in panro hoc dialogo
Bon exignus locomm numems exstat , qui ab omnibus Tiris doctis Tere cmces criti-

£ ^'u.^jr.L.i^iA^ ;.j»..W^V-^

u

cae habiti et appellati tantis mutationiba^ a nouiinllis editoribos rexati sont, ttt utrum
serio an ioco suas, si diis placet, emeudationes protuleriut, dubius haereas. Nescio
autem, au nullum luculentius huius generis artis criticae exemplum iuveniri possit,
quam quod legitur in dialogi cap. 21« ubi Tacitus Apri iuterlocutoris persona usus,
postquam ingeuue coufessus est, iuterdum veteres oratores prae recentibus nimium
laudari sibi videri et se ^in quibusdam antiquorum vix risum, iu quibusdam autem
yix somnum tenere^S i^^ pergit: nec unum de populo Ganuti aut Atti de Furmo et
Coranio alios in eodem valetudinario haec ossa et hanc maciem probant. Ipse mihi
Calvus vix in utta et altera oratiuncula satisfacit» Non est quod moneam, haec
verba uti ea ex Farnesiano codice adscripsi, ingentes hominibus doctis turbas exci-
tasse, quorum coniecturas quum nisi fallor omnes diligentissime coUegerit et deiuceps
euumerayerit Ecksteinius, malo periturae parcere chartae quam deuuo enumeratis ri-
sum et taedium Tuum moyere. Hoc unum mihi est addendum, fere omnes a codicis
scriptura uimium recedere, ut iam ob eam causam uulla eorum probanda esset, nisi et
aliae ratioues accederent, cur lapillum iis adiicere candidum nequeamus. Corrupta
ea verba esse nemo facile infitietur, fortasse ne tales quidem phiiologi, quales esse
audio, qui coniecturis prorsus nihil tribueutes, quemyis utut comiptus aliis videtur
locum ex uno^ qualiscuuque demum ille est, codice emendari posse contendaut; et
Peerlkampius iu Biblioth. Crit. Nora T. Y. p. 132. quum de multis dialogi locis cou-
iecturas proponeret, his iu yerbis exemplum Babyloniorum sequi satius habuit, qui ae-
grotos, de quorum salute desperarent, in yiam deponerent, si forte praetereuntes aliquam
medendi viam expedireut. Quas igitur ad mutatioues haec yerba yiros doctos iuvi-
taveriut, yel unius I. Fr. Gronoyii, summi critici exemplo comprobare possumus, qui
hanc inde effinxit lectionem : nec unum de populo Canutium aut Arrium Furniumve
nominabo, quosque alios in eodem valet. haec ossa et haec macies probant, receptam
illam a cautissimo Bekkero. lam videamus, num nobis res paullo melius sit cessura,
et periculum certe faciamus, num qnid proferre possimus, quod a codicis scriptura
uon nimis abeat et probabilitati in re critica plerumque yeritatis locum tenenti melius
congruat. Et ante omuia moneudum ^st, iu codice Perizoniano rectius legi Canu-
tium, quod dudum Yiri Docti restituerant, eundemque habere: Coranio quique alioSf
quod idem in edd. vett. exstat. Aper igitur oratores mediocres pristini temporis ex-
agitaturus Canutium et Arrium (sic recte Gronoyius) tanquam exempla ponit, quibus
de oratoribus testiinouia yeterum maxime Ciceronis, quum iam interpretes attulerint^
repetere nolo. Hi igitur oratores, alter de Furuio Ciceronis familiari, alter de Co-
ranio siye ut alii codd. habent Toranio homine prorsus ignoto orationem habuerant.
Hos oratores in suae causae patrocinium commemorare Aper non yult, ut qui ab ip^
sis suae sententiae adversariis minime probeutur, dicens yel in ipso Calvo cui illos
plurimum tribuere sciebat, plura sibi displicere quam pUcere. EUnc Gronoyius addidit
nomittabo, ad sensum quidem vere; sed ubi huius yocis aliquod qoamyis leve yesti-'
gium in codicibus inyenitur? Videor mihi medelam invenisse, qua omiiibas difficul-
tatibus oceursum iri spero, si scribitur: nec unum de popuLO LO^UAJR, VTl

«

CASVTI tmi Arri de Furmh et CORANIO ORATIONES, Primum ^nim si meraiDerw,
qoam saepe tox aiiqoa iu codicibus exciderit, quod medium inier dnas voces locum
■ teneus pardm ab uitimis praecedentis, partim a primis sequeutis vocis literis
iutercepta est (Drakenb. ad liy. XXXIX. 6, 2. Kritz. ad YeU. II. 11, 2.
p. 123. sq*)' deinde si confusionem illam notissimam literarum c et qu
probe tenemus, quomodo locar uti i, e. loquar tf/t excidere potuerit, nou amplius
dubitabimus. Usus verbi loqui aliquem pro loqui de aliquo uon tantum poetis (Plaut.
Menaechm. II. 2, 47. OTid. Trist. IIL 3, 17.) Tcrum etiam prosae orationis scripto-
ribus familiaris est (LiT. Y. 5. Q,uid turre», quid vinea» testudinetque et alium ap~
paratum loquar? 54. ne singulas loquar urbes. Tacit. Hist. IV. 12. caesos exer^
citus, capta legionum hibernay descivisse Gallias non ut mala loquebantur, Seneca
ep. 90. Quid loquor marmora, quid lapideas moles in rotundum ac leve formatas,
quid verborum notas? adde Madwig. ad Cicer. Fin. II. 9, 26.). Neque hoc puto ali-
quis contra hanc coniecturam afferet, Terbum loquar contra necessitatem inseri, quum
Terba dicendi saepissime omitti constet (Cort. ad Lucan. II. 493. GronoT. ad Cic.
Fam. III. 7. Heind. ad Cic. N. D. lU. 2, 5. 5, 11.), imo qui locos huius generis a
W. DD. laudatos atteute inspexerit eosque 43um Taciti Terbis comparaTcrit, magnam
utrorumque diTcrsitatem iutelliget, quo accedit quod tum quomodo uti eTanuerit minus
clare appareret. Futurum denique tempus loquar multis similibus locis yiudicatur,
qnales collectos iuTCuimus ab Horatio Turseliino p. 489, 27. 28. Orationes autem
ab oranio facilius etiam absorberi potuit, de quo corruptelae genere uberius disserere
uon opus est. Transgredimur ad tertium huius loci mendum, quod aperte iuest iu
alios, Tel ut cod. Perizon. habet quique alios, sed faciliime et commodissime ita corri-
getur, si legimus quique alias i. e. praeterea, quae huius adTcrbii significatio aureae
aetatis scriptoribus iupognita apud posteriores haud raro inTenitur (Bottcher. lex.
Tacit. p. 53. Uaud. TurselL I. p. 225, 14.), et a Plinio maiore inprimis frequeutatur
(N.H.2, 100. 111.8,89. 13, 102. 20, 213. 37, 40.). Locutionem in eodem raletudtno'
rio egse iuterpretes exemplis apte allatis satis illustrarunt, itaque nihil de hoc loco
mihi addendum Tidetur, nisi Tocem probant ita explicandam esse, ut Tacitus illos ora-
tores eadem qua Canutium et Arrium exilitate laborantes hanc ipsam auditoribus suis
lectoribusque suo exemplo commendare studere dicat, quo de notissimo temporis prae-
seutis usu couferri possunt, quae post alios Vy. DD. sobrie disputaTit Haasius ad
Reisigii scholas grammaticas p. 498., ueque iam ineptum Tidetur, Tcrba ex mea quali-
cuuque senteutia reficta appouere: Nec unum de populo loqutar, uti Canuti aut Arri
de Furnio et Coranio orationes, quique alias in eodem valetudinario haec ossa et
hanc maciem probant; ipse mihi Calrus et quae sequuutur.

, v ? ■

Palaeographica illa obserTatio de literis c et qu creberrime inter se permutatis in
memoriam mihi reyocat locura Taciti flist. Y. 3., qoem uti in codd. legitur haud du-
bie corroptam YY. DD, moltis coniectoris tentaront. Tacitos ibi postquam paucis
Terbis de tristi ladaeoritm stato relicta Aegypto exposuit, ita pergit: Moysen «num

IPT^^^T^ y\''^ "^Sr^-f^ :■"'''■ m ' ■ ;-.."'5,v-^

\

exiulum monmsse ne qudm deorum homirmmee opem extpedorent uirisyue desertii
et sfbtmet duce coelesti crederent, primo cuius ausilio credentes praesentis mis^ias
pepulissent. Ita hic locus in cod. Mediceo legitur, ex quo quum iuterpretes saoaiit
nliquem sensum elicere non possent, partim interpolatas aliorum librorum lectiones se-
cuti suut (ut Guelf. Harl. Bodl. lesuit. sed sibimet ut duci caelesti crederent^ Corb<
ni sibimetj Agric. ut sibimet duci caelesti crederent, quae omnes lectiones ineptum
male sedulorum librariorum studium iam eo produnt, quod ita sibimet coutra leges la-
tinitatis ad Moysen refertur, quum secandum eas non uisi ad ipsos ludaeos referri
possit , quod post I. Fr. Gronovium recte observavit Eruestius), partim ad coniecturas
confugerunt, quas Waltherus diligeuter coUegit, qui quae ipse ad scripturam codicis
Medicei tueudam, de sole sive luce diurua quae dua: caelestis dicatur, excogitavit, ea
cum Rittero ex ipso lectoribus cognosceuda reliuquimus. Non magis autem huic ipsi
Rittero asseutiri possumus, qui medela satis violenta in asura vocatascribit: sed sibi ut
duci caelesti crederent, deletis omnibus quae hinc in codd. sequuntur primo cnius
auxilio — pepulissent. In quo primum offeudit, quod Ritterus copulam et contra auc-
toritatem cod. Medicei iu pai^ticulam sed mutavit, qua mutatioue fortasse abstiuuisset,
si memor fuisset eorum quae de hac re disputavit Handius in TurselL II. 494. sq.
maxime p. 495, 3. Quae porro profert ut mutationem suam sibi ut pro sibimet tuea-
tur, iusto fundamento pariter sunt destituta. £t satis leviter quidem contendit, ,,si
sais ipsos viribus ludaeos niti Moyses voluisset, non dixisset crederent sed confi-
derent; tum eo cousilio auctoritati suae parum consuluisset.^^ Sed illud de verbo
credere refutatur multis similibus locis, quales coUegit Cortius ad Sall. lug. 72., alterum
speciosius quam verius dictum est. Qui enim hominibus diisque desertus est, iu quo-
nam alio quam in se ipso spem ponet? Atque illo iam tempore si Moyses se tauquam
unicum eumque caelestem ducem ludaeis commendasset , incautius egisset utpote omnis
consilii expers. Imo Moyses, uti eum Tacitus describit, homo audax et opportunitatis
utendae peritus omuia fortuuae permittit idemque ludaeis ut faciant persuadet, confisus
aliquid futurum, quo et ludaei augustiis expedirentur et ipse uti dux caelestis i. e. a
diis missus iis commeudaretur. £t hanc Taciti mentem esse, primum docet vox as-
sensere statim sequens, pro qua, si Ritteri opinio vera esset, acclamavere sine ulla
dubitatioue Tacitus scripsisset. Deiude ipsa narratio eorum, quae orationem Moysis
secuta sunt, Ritterum erroris couviiicit. Etenim ludaeis summa iuopia aquae ad exi-
tium et desperationem adactis „Moyses gregem asinorum agrestium e pastu in rupem
nemore opacam coucedeutem couiectura herbidi soli secutus largas aquarum venas
aperit^^; quo demum facto ipsum Moyseu ducem illum caelestem, quem ventarum ut
sperareut ludaeis suaserat, fuisse apparuit. Diviuitus se missum hoc miraculo, veuis
scilicet aquarum apertis, comprobavit, et eum ab hoc demum tempore tanquam ducem
suum a ludaeis agnitum fuisse docet initium capitis sequentis, quo Tacitus itineris lu-
daeorum narratioue fiuita de Moyse ut novarum gentis ludaicae legam latore loquitur.
Quam Moyses auxilium ducis caelestis ludaeis anguraretur, neque de se neqaedealio
quopiam certo cogitavit, sed in uuiversum ei duci caelesti confidere eo9 iassit,

■ i; 'r\ Jfci rr\ ■ iik II tindtfiJilttir ^- ..■.-■^.^ j^-.^.. 'M^,iaJtttttiKltKtl^tt^^^^^^^^KKK^tllAt^Mtltt^id^.^ii^

^<^<-.= '..r:- -' 'V.. ■■- ■*'V»^'?r'r'''"*J!SjBHR; ■•• ' • '. ''•'.T^ - -»; ■ _ y^_-- • • -,',

^^WW'

prim^' cmti»' muBilio credentet praesenUs fmterias pepulisseniy quae' verba qooinodo
Ritterus in Miapicioiiem vocare potuerit, prorsus non iiitelligo. Satius profecto erat,
cum I. E^r* Grouovio unum illud credenteSf quod ab Orosio etiam hauc Taciti narra-
tionem ex^icribeute omissum explicari nuUo modo potest et quod ex dittographia sive
mala interpretatione librarii alicuius, quem yera horum verborum meus uti multos vi-
ros doctos fugerat, ortum esse puto, obelo confodere, quam tot verba, iu quibus tan-
tum abest ut ulla serioris originis suspicio insit, ut iis deletis cetera verba perquam
languida fiant, loco suo eiicere. Ritterus scilicet; quamquani Scholius ad Hyginum p.
137. et Ernestius aliquam certe verae huius loci expediendi rationis partem videraut,
quales essent praesentes miseriae ludaeorum non est assecutus, quum ipse Tacitus
paullo iufra dicat: sed mhil aeque quam inopia aquae fatigahat, Moyses igitur
iilum ut ducem sibi coelitus missum ludaeos credere iussit, primo cuius auxilio prae-
sentes miserias pepulissenty quibus in verbis primo auxilio non pro dativo (uti libra-
rii secus atque Orosius, apud quem credentes non legitur, fecerunt illudque ipsum
participium male intruserunt) sed pro ablativo iustrumenti est habendum; praesentes
miseri€te non sunt ivuQyHg, uti Rittero explicare placuit, sed eae, quibus nunc cum
maxime premebantur, et pepuiissent (non pepuierint) quodammodo idem quod pulsuri
fuissent valet, vel coniuuctivum futuri exacti indicare existimandum est, de quo huius
temporijj usu notissimo obiter lectorem ad Ramshoruii Gr. Lat. p. 608, 6. ed. 11. re-
mitto. Quum igitur Moyses prudeuti rerum uaturae observatione ductus illas praeseu-
tes miserias pepulisset aquamque ludaeis aperuisset, fieri non potuit, quin ipse a
ludaeis pro caelesti illo duce, quem eos autea sperare iusserat, aguosceretur. Sed
dices, Yir Gravissime, ubi tandem legitur in codice Mediceo dux ilie caelestis, quum
tu ceterorum codicum auctoritatem adeo superciliose spernas? Bona verba, ade»i,
dummodo parvam aliquam mutatiouem scripturae codicis Medicei admittamus. lu hoc
euim cum, uti antea dixi, duce (uon duci uti Waltherus errabundus prodidit) caele-
«^» exstet, iude scribeudum est: DUCICECJELESTIi. e, ducique cael.. lam puto omiiia
luce, ut aiunt, clariora fiuiit. Moysis hominis qualem Tacitus eum fuisse fiugit astuati
et ad omnia parati cousilium ut tempori aptissimum osteuditur, iam patet, cur Moyses,
quem ipse Tacitus autea simplicissimo nomiiie unum exsulum appellaverat, ludaeis
adeo se commeudaverit , ut eum posthac ducem sibi sumereut, et uua modo dubita-
tio de illo ipso duce solvenda remauet, quam Waitherus, nimius saue cuiuscuuque
codicum iectiouis assecia uobis obiecit. Quaerit ille, quomodo Moyses se ducem cae-
lestem (b. e. a diis missum) potuerit osteutare, postquam moiiuerit, iie quam deorum
opem exspectarent. Sed pace viri optimi dixerim, verum iion vidit, quia videre uo-
luit Aut eam hnius difficultatis removendae viam ingredi possumus, quam primus
Pabstius ad eclog. Tacit. p. 284. monstravit, repuguantiam illam a Walthero demum
simulatam concidere monens, si deos de numinibus ethnicis interpreteris, a quonim
cultu ludaeos non alienos fuisse historia vituli aurei doceat, et si ad hoc attendas. ip-
sum Moyfieii aliuai cultum ludaeos docere Toinisse (coIL c. 4) ; aut quod mihi multo
eat probabilissy Moyses non verus ille, sed qualem scriptor renim Romauus finxit.

MlilliMll>lilliili«l«li'llihil'lKii II III riii.i I aM^H[|M^WSii|^^^^^MMMM| i .j , ..^!^-^..,-- ■■■-..j; <..>.'-j.-...,.- -....i^-iiiu . a..:>l.-.. : ^.. ^^■... ..,._,^..._ ...lailMiHMiBBMaiiaM

r,.'a»S(*SJM''"f:W

ludaeos de se iam desperautes sibi et fortunae confidere iussit, ita quidem ut hiwe a
fortuua sibi ducem datum credereut, primo cuius auxilio praesentes miseriaS' pepulis-
sent. De fortuna agi, huius anxilium promitti, docent et quae statim sequantur for-
tuitum iter incipiunt, et Tocabulum primo ceteru» rerbis praemissum, quod fuerunt
qui perverse caperent, ut pro eo restituere vellent priore, non de praestando aliquo
officio sed de iam praestito cogitantes. Quadamtenus verum loci sensum iam £mesti
perspexit, neque tamen tam clare exposuit, ut sequentibus interpretibus persuaderet
Quantopere vero iUo, quo Tacitus rixit, tempore in Fortunam omnes ceteri dii eorum-^
que potestas transiyerit, cum alii loci docent, tum omnium luculentissime Plinius N.
H. 2. §. 22. 23. En igitur verba Taciti, uti ea ex mea seutentia scribenda sunt:
Moysen unum exsulum monuisse ne quam deorum hominumve opem exspectarent
utrisque deserti, ei sibimet ducique caelesti crederent, primo cuius aujcilio praesen-
tis miserias pepulissent.

Accedimus iam ad alium dialogi locum, ubi Aper (c. 7.) eos dies tanquam laetissimos vi-
tae suae praedicat, quibus aut reum prospere defeudisset aut apud centumviros causam ali-
quam feliciter orasset aut apud priucipem libertos et procuratores principum tueri et de-
fendere potuisset. „Tum, pergit, supra trihunatus etpraeturas etconsulatus adscendere
videor, tum ahire, quod, si non tn alio oritur, nec codicillis datur nec cumgratia venit,*^
Ita codices omnes habent, quorum scripturam diversissimas coniecturas Yirorum Docto-
rum proTOcasse nou est mirum, quum sicut ea scribuntur sensus inde elici non possit.
lam primum de hoc omnes ni fallor interpretes nunc consentiunt, abire a Mureto fe-
licissime esse mutatum in hahere. £o maior dubitatio etiamnum est de yerbis statim
sequentibus, de quibus quae homines docti protulerunt, duplicis sunt generis. Aut
enim a pronomine quod apodosin incipientes eam usque ad venit extenduut, huicque
opinioni suas couiecturas superstruunt, ita ut prior particula nec mera sit copula ne-
gatira verba sequentia prioribus anuectens. Ut duas modo huius generis coniecturas
ex plurimis ab Ecksteinio cougestis afferam, Petrus Pithoeus paene ridicule quod non
in alvo oritur couiecit, qua iu re hoc maxime mirum est, iuyeuisse hanc coniecturam,
qui ei subscriberet, Oudeudorpium ad Appul. Met. p. 227.* Aliam yiam ingressus est
Godofr. Beruhardy iu eucyclop. philol. p. 132. scribeus: quod sine nomine alieno
oritur yel paritur. At ueque huic coniecturae adstipulari possum, quum, si yiri
illius eruditissimi mentem recte capio, yerba ita scripta fere uihil aliud eloquantur,
quam quod ipse Tacitus paulo post multo grayius et significantius dixit. In uniyersum
de omnibus illis coniecturis ex hoc de loci conformatione iudicio deriyatis iudican-
dum est; eas orationem mirum quantum lauguidam reddere, et ylros doctos, qui hoc
iodicium secuti locum tentarunt, nou ea qua par erat cura atteudisse ad yerba habere
quod si non quae clarissime ostendunt, oppositiouem aliquam membrorum ease, qua
verba interposita si non in alio oritur sequentibus cum grayitate opponantur. Quae
enim illis subiecta sunt, de re extrinsecus homini seu per testamentum seu gntia
populi vel principis yeniente aperte agnnt; illa na^d-eva diota, quod interpretaim aliqoi

- --•■•■--'"--■ — ■i.jiaiiiiima.dt»^ ^^^-^mimij^^g^kti

r\-t....-\t:

--; ■- ■ ■ ■■■;* V"»

Tiderant, ▼im atiqaam hominis inteniam indieant, et ut de hoc dubitari omnino non
potMil^ (kinferenda sunt Terba noyissima capitis proxime praecedentis , ubi Aper ea in
ingenio aicut in agro graticisima esse dicit , quae sua sponte nascantur, quod nt com-'
probet^ snd ipsius exemplo utitur. Multo propius a Teritate absunt, qui hypotheticam
periodi pareutheticae conformationem agnos6entes huic coniecturas suas accommoda-
runt. Ita Petrus Pithoeus praeter suspicionem supra allatam pro tn aUo coniecit ali-
unde^ Freinshemius in animo (quod a plerisque editoribus receptum hitinitati pamm
congniere Tidit Orellins)^ Seebodius cum Mosero, B&ttichero et Bachio in ing-enw
rel ingenioj Ernestius in ipso, Bipontiui in suo, Orellius ^tfoi/, si non indoles lar-
gitur. Sed omnia haec conamina habent quo offendant; aut frigidi nescio quid in iis
inest, aut hitinitati per ea minus consulitur, aut talia sunt ut p^o iis omnia alia dici
possint, neque iustam Terborum sequentium oppositionem £iciunt. Hinc nori aliquid
inTeuienduffl, quod num Tibi, Yir Praestantissime, probare possimus, Tidebimus. In
literis igitur: qttod si NON IN ALIO oritur persuasum mihi est hitere: quod si NON
NUMINE ALIQUO oritury quae qui palaeographiae non nimis est imperitus ad
scripturam codicum proxime accedere confitebitur. Longum est et putidum, singulo-
rum apicum et literarum ortum docere Telie; hoc unum admonere liceat, qnam saepe
literae o et t# in Tetustissimis codd. confundantur. lam quod ad ipsa Tcrba attinet,
praestant ea ni fallor, quod Tiri docti hucusque frustra quaesiTerunt, et quam egregia
sit oppositio Terbomm numen et codicilli gratiaque, neminem facile fugiet Numimi
alicui scilicet iUa summa et deo ipsi debita Tis eloquentiae tribuitur, quam homo,
nisi a natura accepit, arte sibi comparare non potest. Inde eloquentiam deorum,
maxime Mercurii donum esse dixenint, de qua re digna sunt quae adscribantur Terba
Doxopatri ap. Walz. Rhetor. YI. p. 6. 'EQfiijg xoiwv 6 hiyiog, d-eaadfievog zrp^ 6uufo-
qav xa* t6 noixlkov zdiv dfifuovQYrjiiavcjVj xcd XoYtadfievog , (ug ev voig ovai yevrfiecai xiq

eqig xal dfiq>iap^Triaig xai iTtiXop^, didoJKe Totg dvd-^cmoig Tfjv QrjTOQixrjv. Oiktitg

i^ 'Eqfiov Tfpf yiveatv iaxrpwia 7] ^rjTogtxri ix d^eov Te )JyeTai elvai xai d-eov txeiv nQoaTa^
Trjv xai ^qov. colL Quintil. X. 7, 14. 15. Rem conficit ipse Tacitus, qui cap. 8.
eloquentiae NUMEN et caelestem rim multa omnibus seculis exempla edidisse ait.
Numen enim, uti Cortius ad Lucan. L 63. recte monet, to &elov omuium rerum, h. e.
earum Tires ac facultates maxime occultas Tocant. Et uti Tacitus h. L eloquentiam
numine aliquo ortam dicit, ita alibi (Ann. 13, 41.) miraculum relut numine oblatum
narrat Denique ai non non nisi cur aptissime h. L ponatur, docent quae de discri-
mine harum particuhkrum prudenter monuit Reisig. in scholis grammat p. 456. sq.,
neque iam opus Tidetur, opinionem illorum tt. dd. pluribus refutare, qui satis lcTibus
argumentis usi omnia haec Terba si non in ako oritur tanquam glossema delere to-
luemnt, quo sane artis criticae genere omnes difficultates faciUimo negotio tolli pos-
sunt -w His ita expositis ab hoc ci^ite discedere possem, uisi Terba illis aunexa
pariterqne in eodicibus corrupta me iit meam qualemcunque de iis suspicionem pate-
facerem aUicerent, quae ita sunt io codice Faraesiano scripta: Qiuid fama et laus
cuius artia jcum oratorum gloria comparandm est, qui non iUustres et in urbe nos-

m

SK^-. v.*'.^ .

:«li£iMiiiiiiiiliiiib^

HfcfiViirivrr'^ "'i' '•' i:. '^^nx..

...tfeiiii^;/

.._j«n;|R.

^;i,*-::

M

dmm apu4 n^oiutsot et rerum intem9^y\$edetimmapu4im9emei€tmdole9e€Wi99f fmkmt
modo recta et mdoles est et hona spes sutf Primum hic tenendam as^, Scliliit^|i««l
in codice Farnes. non nosdum sed mn solum legjsse, qnod eo credibiKas est, ifnm
et in cod. Periz. tllustres (om. et) in urhe non solum eijstet; Yatican. 1862. 4498w
habent: qui non ilhtstres et non in urbe solum, Yatic i518. non iUustres et non
solum, quos meros librariorum errores esse ab uno communi fonte deriyatos quiyis
facile yidet Non miuus perspicuum est, fontem iilum in particubi non gemini^a la*
tere, quod quum neminem fugere posset, YV. DD. in alterutra tollenda omnem operam
posueruut yariasque coniecturas hoc fuudamento nixas protulerunt, non yidentes, rem
ita non confici, sed alia superesse, quae non minore cura indigeant Intuentibus enim
nobis hunc locum, qualem ex Farnesiano libro, cui semper adhibendus est Perizonianus,
adscripsi et reliqua eiusdem capitis yerba, quae tota de h. 1. disputatione absoluta
adscribam, considerantibus statim apparet, Tacitum ad concelebrandam eloquentiae
auctoritatem , maiorem illam et sublimiorem quam quae codicillis et gratia paretur,
concitatiore aliquo genere dicendi usum plures deinceps interrogationes posuisse, qui-^
bus singulis siugulos effectus eloquentiae describere yellet. £t quum totus locus
statim ab interrogatione quid inchoetur, fere inyiti cogimur ut media etiam yerba qui
non illustres reL interrogationem aliquam continere statuamus. Hoc quodammodo
indicat ipse cod. Perizon., in quo et post comparanda est et post spes sui signum
interrogationis ponitur. Ut autem haec yera sint mihique a ,Te, Yir Doctissime, tri-
buantur, restat tamen particula illa non priori loco posita, quam nihil nisi addi-
tamentum librarii alicuius esse, nemini persuadeas. £mendanda est, non tollenda,
et quum hoc G. Bdtticherus primus yidisset, errayit in yocabulo eius in loco reponendo.
Scripsit enim: qui tam illustres in urbe, non solum rel.; leniorem tamen et si quid
yideo sententiae etiam aptiorem medelam ego inyeni. SicTacitum scripsisse arbitror:
qui nunc illustres sc. praeter oratores, quorum nomina ex proxime praecedentibus yer-
bis facillime supplentur. Utramque hanc particulam non et nunc sexcepties confundi
quis nescit? Ipsa particula miitc temporis, quo hic dialogus scriptus est, statum optime
depingit. Nulla enim alia res illo tempore auctoritatem homini dedit, quam eloquentia
forensis, cuius rei plenae sunt epistolae Plinianae. Soli oratores aliquo numero erant,
quum ceterarum artium, quibus olim homines auctoritatem et opes sibi parayerant,
splendor dudum exstinctus in unius principis aulam transmigrasset. Ut yero totus
locus, qui nobis satis amplae disputationis causam dedit, quomodo scribendus sit yidea-
tur, et quam egregie, si nostram eius conformationem sequaris, omnia inter se con-
spirent appareat, age eum a nobis emendatum adscribamus, quo facto ulteriore expli-
catione yix opus fore confido : tum supra tribunatus ei praeturas et coneuiatus ad^
scendere videor, tum habere, quod, si non numine aliquo oritur, nee codiciliis datur
nec cum gratia venit. Quidf fama et taus cuius ariis cum oratorum gloria com-
paranda est? qui nunc illustres in urbcy non solum apud negoiiosos et rermm inienr
tos^ sed etiam apud iuvenes et adolescentesy quibus modo recta et indoles est et homa
spes suif quorum nomina prius parentes liberis suis ingeruntf quos smepims mtl^ms

'■m-.

'&ikt!t-

^m.^

-nWlWR-

TW^'

fuopte imperiium et tunieaius hic papuius tramhttiif» nomine rocat et digiia demon-
sirtrif adtenae quoque et peregrini iam in munic^is ei coloniig suis auditotj cum
primum urhem attigerunt^ requirunt ac relut agn09cei*e concupiscunt. Yerba in urbe
oppouuntur adtenis et peregrinis infra commemoratis ; multum vero loci Tim frauge-
ret, qui deleto asjndeto pro non solum scribere Tellet nec i<^||^. Ceterum aliorum ^'\
exemplum secutus post quid interrogandi signum posui, primum quia ex hoc pro-
nomiue clausula ipsa initium capit, qua Tacitus auctoritatem eloqueutiae descriptunis
est novumque proinde quasi impetum capit ; tiim quod coniunctio duarum interrogatio-
num, de qua ipse egi ad Culicis ts. 208., in hunc locum miuime quadrat, ubi per-
mire coniungeretur quid comparanda est. Deuique altera interrogatio cuius artis, si
Ecksteinii seutentiam sequimur, qui potissimum pro hac scriptura pugnaTit, omni sua
Ti et nenro exueretur. Aiiam huius loci expediendi Tiam ingressus est Ritterus, qui
propter copulam et iu codice Perizon. uti modo dixi non exstantem quaedam excidisse ^ j
ratus Tacitum ita fere scripsisse iudicat: qui illustres et in ultimo terrarum orbe et
in urbe, qua de coniectura post ea quae supra disputaT) uberius exponere supenraca-
neum habeo.

Sed claudendi nunc riTi, finis iam imponendus huic epistolae, quae ne patieutiam
Tuam, Yir Optime, de&tigaTerit, ipse timeo. Multa quidem habeo, quae disputare pos-
sim, cum de singulis huius dialogi locis, tum potissimum de codicibus eorumque tcI
cognatioue tcI diTcrsitate. At haec alii tempori relinquenda, ne Tu frustra monuisse
Tidearis, quod saepe moues, in talibus scriptionibus, qualis iam Tibi oblata est,
brcTitati studendum esse. Nihil igitur nobis reliquum est, quam ut Tibi fausta om-
nia precemur, rogemusque ut quae hic disputata legisti aequi bonique consulas. Ita
Tale nosque amare perge.

Dresdae d. X. m. Octobr. MDCCCXLl.

.5.- *'■■-

■]• ;-i+ft?*-;--

••■■j"_

'^.^::J'^:^a.Li£f^ . '.' . ^/ . , ,■-. ..U..V... ;• . -. '.'■■■#^

?S^^>||gg^y^g|g|^^V||||j|^^ w-. . -j-|,|g-W. (t ■ .,..^^^wv ;^^ . . «